„Nieznane fakty dotyczące tajemniczego „Małego Katynia” – największej zbrodni komunistycznej w okresie powojennym”

W lipcu 1945 r. na terenie Puszczy Augustowskiej aresztowani są wszyscy podejrzani o zaangażowanie w działalność podziemną. Ludzie wyłapywani są w domach, na drogach i na polach. Dochodzi też do gwałtów „Na podwórko wegnano kilkunastu mężczyzn w towarzystwie NKWD. Jeden z enkawudzistów trzymał listę, na której widniały nazwiska wybranych osób. W krótkim czasie padło nazwisko. To był mój ojciec” — czytamy we wspomnieniach W trakcie obławy doszło do potyczki partyzantów z Sowietami. „Gdy nas Ruscy otoczyli, to się z nimi biliśmy. Widziałem, jak jeden podchorążek granat pod siebie podłożył — tylko do góry podskoczył! Nie było wyjścia” — opisywał jeden z żołnierzy Dlaczego komuniści przeprowadzili tak dużą operację na tym terenie? Czy chodziło jedynie o pozbycie się poakowskiego podziemia, czy też o coś więcej? W tle pojawiają się pogłoski o chęci zmiany granic, o jednej z podróży Stalina i wiele innych.

W lipcu 1945 r. po zakończeniu działań wojennych w Europie Sowieci mogli na dobre rozpocząć akcję likwidacyjną niepodległościowego podziemia. NKWD i czerwonoarmiści, wraz z polskimi komunistami, zwalczali kolejne oddziały dawnej Armii Krajowej i innych organizacji. Szczególnym zagrożeniem dla czerwonych był obszar Suwalszczyzny i okoliczne, rozległe lasy, stanowiące idealną bazę dla antysowieckich partyzantów.

Atomowa Polska Ludowa. PRL przechowywała głowice jądrowe do ataku na NATO!

Ludzie Stalina nie mogą sobie pozwolić na taki brak kontroli, w związku z czym planują akcję pacyfikacyjną. Podziemie otrzymuje pierwsze sygnały o zbliżającym się zagrożeniu. Jeden z dowódców w terenie informuje kpt. Bronisława Jasińskiego: „Dochodzą wiadomości od Obywatela »Brzozy«, że Sowieci szykują obławę na lasy Puszczy Suwalskiej i Augustowskiej. Grupują wojska w Sejnach, jaka siła, nie sprawdzono, tylko dosyć dużo piechoty i motoryzacji, ustawiają działa z zachodniej strony Sejn. Obława ma rozpoczynać się prawdopodobnie od dnia 4 czerwca [w rzeczywistości lipca] 1945 r. Wiadomości te mają być pewne, prawdopodobnie są z ust sowieckich”. W tych dniach komuniści zaczynają zabezpieczać teren i blokować drogi.

Jasiński melduje przełożonym: „Szosa Augustów — Grodno jest obstawiona patrolami wojska sowieckiego. Łączność z terenami oraz z lasami położonymi na północ od szosy całkowicie zerwana. Dochodzą wiadomości o przeprowadzonych obławach na tamtych terenach, szczegółów brak. Przygotowywana jest obława na centrum puszczy augustowsko-suwalskiej. Dochodzą wiadomości o koncentracji wojsk sowieckich na północnym skraju puszczy w okolicy Sejn na Suwalszczyźnie”. Pętla się zaciska Zgodnie z podjętym planem na te tereny przybywają w końcu oddziały Armii Czerwonej, najprawdopodobniej z 3. Frontu Białoruskiego oraz jednostki NKWD.

1. Rok 1945. Popularne miejscowości Gdy działania wojenne w Europie ustają, Sowieci mogą na dobre rozpocząć akcję likwidacyjną niepodległościowego podziemia.
2. Materiał powstał w wyniku współpracy Onetu z partnerem — Narodowym Archiwum Cyfrowym, którego misją jest budowanie społeczeństwa świadomego swojej przeszłości. NAC gromadzi, przechowuje i udostępnia fotografie, nagrania dźwiękowe oraz filmy. Zdigitalizowane zdjęcia można oglądać na nac.gov.pl.
3. Wspomnienia Maria Krzywak, „Obława Augustowska lipiec 1945 r. Wybór źródeł”, IPN 2010.

Stan wojenny według rosyjskiego historyka. Co zdradzają dokumenty moskiewskich archiwów? Funkcjonariusz Smierszu dodawał, że jeśli wśród pozostałych, wciąż sprawdzanych osób także znajdą się jacyś „bandyci”, ci również zostaną zlikwidowani. Liczba ofiar z pewnością była zatem większa niż wspominane w meldunku prawie 600 osób. Ze względu na skalę i sposób przeprowadzenia, obława nazywana jest „Małym Katyniem”.

Sowiecka obława Augustowska aresztowania w 1945 roku

„Sytuacja polityczna na terenie powiatu poprawiła się po wielkiej akcji oczyszczania terenu z AK przeprowadzonej przez wojska radzieckie. (…) Ucichła działalność AK” — odnotowywano później w dokumentach UB.

• Niewyjaśnione tajemnice Przez całe dziesięciolecia los aresztowanych był zupełnie nieznany, bo w PRL — co jasne — był to temat tabu.
• Pewien przełom nastąpił jednak w 1987 r., gdy jeden z okolicznych mieszkańców natknął się na nieoznakowane groby w pobliżu miejscowości Giby i powiadomił milicję.
• Choć ostatecznie okazało się, że w masowych grobach leżą niemieccy żołnierze, sprawa Obławy Augustowskiej stała się głośna.

Po upadku komunizmu, w 1990 r. ustaleniem szczegółów tajemniczej zbrodni zajęła się Komisja Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, swoje postępowania prowadziła prokuratura. Dopiero niedawno na światło dzienne zaczęły wypływać pewne dokumenty, dzięki którym nasza wiedza na temat ofiar jest choć trochę większa.

1. Wspomnienia Józefa Kunickiego, Klub Historyczny im. Armii Krajowej w Augustowie, akklub.pl
2. Teresa Kaczorowska, „Obława Augustowska”, wyd. Bellona 2015
3. Materiał powstał w wyniku współpracy Onetu z partnerem — Narodowym Archiwum Cyfrowym, którego misją jest budowanie społeczeństwa świadomego swojej przeszłości. NAC gromadzi, przechowuje i udostępnia fotografie, nagrania dźwiękowe oraz filmy. Zdigitalizowane zdjęcia można oglądać na nac.gov.pl.

Jeden z kluczowych pism otrzymał w 2012 r. Instytut Pamięci Narodowej. To przekazany przez Stowarzyszenie „Memoriał” wspomniany już wcześniej szyfrogram gen. Wiktora Abakumowa, który meldował o zatrzymaniach podejrzanych i o planach zlikwidowania „bandytów”. Do dziś jednak nie znamy dokumentów, które zawierałyby szczegóły akcji, czy wskazywały miejsca pochówku ofiar.

Przez lata pojawiały się różne hipotezy dotyczące tego, gdzie spoczywają zamordowani w obławie. Czy istotny mógł być też fakt, że w niedługim czasie Stalin miał przejeżdżać przez te tereny koleją, zmierzając na konferencję poczdamską?